در عصر حاضر که پژوهش های میان رشته ای ارزش خاصی در جامعه ی علمی پیدا کرده است، پرداختن به ارتباط معماری آشپزخانه و کاربران رده اول آن یعنی بانوان، از مباحثی است که می تواند مورد توجه پژوهشگران عرصه معماری و طراحان صنعتی قرار گیرد.
گسترش کاربرد مهندسی فاکتورهای انسانی (ارگونومی) این ضرورت را ایجاد می کند تا اصول و مبانی این روش مندی علمی در طراحی آشپزخانه و طراحی صنعتی آن، در حوزه طراحی فضاهای داخلی و دکوراسیون مورد استفاده قرار گیرد. از آنجا که توجه به تناسبات انسانی ونحوه طراحی فضاها و نوع چیدمان مبلمان، می تواند در احساس راحتی و آسایش بانوان در فضای آشپزخانه تاثیرگذار باشد، لازم به نظر می رسد تا این امر در ادبیات معماری داخلی، به روز سازی شود و تعمیم یابد
ارگونومی و معماری آشپزخانه :
آشپزخانه های امروزی نقشی را که غذای خوب در بهبود زندگی انسان به عهده دارد جدی می گیرند.
اکنون آشپزخانه بخشی از مرکز خانه است، مکانی از سرزندگی و نور. آشپزخانه های مدرن همیشه در برابر بقیه ی فضاهای اصلی زندگی به شکلی باز قرار دارند و فقط با یک پیشخوان، درب مات کشویی و یا با جداسازی متحرک، تفکیک شده اند. ارزش والای غذا به عنوان منشاء تغذیه، طراحی آشپزخانه را در بسیاری از جنبه ها تحت تاثیر قرار می دهد. هودها و اجاق های رومیزی بسیار بزرگ، معادل های مدرن اجاق های بزرگ آشپزی قرون گذشته شده اند. در حقیقت وسایل زندگی از همه نوع برای دوام طولانی تر ساخته می شوند، در مقایسه با یخچال ها و اجاق ها در رده ی صنعتی که مطابق مد ، به روز می شوند .
به این دلیل که شیوه های زندگی، غیر رسمی تر شده است، طراحی آشپزخانه دگرگون شده تا معاشرت را ترویج نماید . آشپزی دیگر فعالیتی انفرادی نیست، بلکه کاری گروهی است؛ لذا شهرت این مکان ویژه، مکان ملاقاتی است که افراد را برای آماده سازی غذا و گفتگو گرد هم می آورد .
لوازم شیک و با دوام نماد آشپزخانه های مدرن و استیل در ردیف محبوب ترین انتخاب برای وسایل خانگی، تجهیزات کابینت، و بسیاری طرحهای دیگر می باشد. جالب است که ظاهر رسمی استیل اغلب کنار موادی قرار می گیرد که نماد آشپزخانه های خانگی گذشته هستند، مانند چوب های مرغوب و سنگ های طبیعی بدون جلا. شیشه و آیینه نیز به وسیله معماران داخلی آشپزخانه برای نیرومندتر کردن محیطی باز مورد توجه قرار گرفته است.
نخستین عاملی که باید در طراحی آشپزخانه مد نظر قرار گیرد این است که جریان ترافیک آشپزخانه را پیش بینی کرده و بر آن اساس مثلث عملیاتی را طراحی کنید: یعنی مثلث یخچال، اجاق و سینک.
باید هر گونه آمد و شدی به درون این مثلث را تحت نظارت و کنترل داشته، به خصوص ورود مواد خریداری شده را کنترل کرد تا فضای کافی برای اجرایی ساختن عملیات خود در اختیار داشته باشید.
سه عنصر اصلی آشپزخانه :
- یخچال :
یکی از بزرگترین و مهمترین عناصر در هر آشپزخانه ای یخچال است . تقریباً هر آشپزخانه ای دارای یک یا چند یخچال است که گستره ی وسیعی از شکل و رنگ و ابعاد را در نمای اصلی فضای بانو محور آشپزخانه به نمایش می گذارد ؛ اما نکته مهم تطابق اندازه ی یخچال با نیازهای آشپزخانه است.
- اجاق :
عنصر بعدی در آشپزخانه، واحد مربوط به پخت و پز است. یک اجاق رومیزی بهترین واحد برای آشپزخانه های کوچک است. اجاق رومیزی می تواند به خودی خود به مرکز آشپزخانه بدل شود.
اجاق دو شعله برای آشپزخانه هایی ایده آل است که کاری جز گرم کردن مجدد غذا ندارند. اما اجاقهایی با شعلههای بیشتر برای سرخ کردن غذا، بریان کردن و سایر موارد هم به کار می آی در واقع گاه یک اجاق مناسب، معماری زن محور آشپزخانه را از لوازم و ملزومات دیگر آشپزخانه هم مانند فر و … بی نیاز میکند
اجاق گاز یا اجاق رومیزی باید در دورترین بخش مثلث عملیاتی قرار گیرد و از هر دو طرف از ترافیک آشپزخانه در امان باشد. فضای کافی برای باز کردن درب فر و سطوح ضد گرمای دیگری که بتوان ظروف داغ را از روی اجاق برداشته بر روی آنها قرار داد باید در نظر گرفته شود .
- سینک ظرف شویی :
آخرین عنصری که باید در طراحی هر آشپزخانه درباره ی آن به درستی فکر کرد سینک ظرف شویی است سینک های ظرف شویی مانند یخچال و اجاق در اشکال بسیار متنوع ساخته می.شوند گنجایش آنها هم با یکدیگر تفاوت دارد سینک های عمیق تر به درد مخفی نگاه داشتن توده ظروف نشسته می خورند اما در معماری بانو محور آشپزخانه توصیه می شود سینک های خیلی عمیق تهیه نکنید تا به کمر درد مبتلا نشوید .
شیر ظرف شویی هم عنصر مهمی از آشپزخانه به شمار می آید . شیرهای افشانه و و تک دست ، شستن را آسانتر میکند و به خصوص برای سبزی ها ، میوه ها و پرکردن ظروف بزرگتر بسیار کارامد هستند .
در بالا شش حالت طراحی ارگونومیک سه عنصر اصلی در آشپز خانه نمایش داده شده است
نتیجه گیری :
قطعاً جذاب ترین فضای داخل منزل آشپزخانه است، به خصوص بانوان اهمیت ویژه ای برای آشپزخانه منزل خود قائل هستند. متناسب با اندازه آشپزخانه، اغلب خانواده ها صبحانه، نهار و حتی شام خود را نیز در آشپزخانه صرف می کنند.
در این میان گسترش زمینه های ارتباط میان رشته ای ارگونومی با معماری این ضرورت را ایجاد می کند تا با لحاظ کردن مفاهیم پایه در طراحی صنعتی و معماری داخلی، امکان افزایش مطلوبیت فضاهای آشپزخانه را فراهم کرد.
